Σεισμοί και Ηφαίστεια στην Ελλάδα: Γεωλογική εξέλιξη της Γης

Η δημιουργία της γης

Λίγο μετά τη γένεση του Ηλιακού Συστήματος η επιφάνεια του νεογέννητου πλανήτημας βρισκόταν σε θερμογενή, ημίρρευστη κατάσταση. Από τον ουρανό χιλιάδες μικρά και μεγάλα μετέωρα βομβάρδιζαν συνεχώς από τη μιαν άκρη στην άλλη το νεαρό μας πλανήτη. Τα απομεινάρια αυτά της αρχικής δημιουργίας, γεμάτα από πλούσια κοιτάσματα οργανικών μορίων και παγωμένου νερού, εμπλούτισαν ακόμη περισσότερο τη χημική αφθονία της πρωτόγονης Γης μας. Η επιφάνεια της Γης μετατράπηκε σε πεδίο μάχης γεμάτη συντρίμμια, βάραθρα και κρατήρες επί κρατήρων.

Αλλά και κάτω από την επιφάνειά της η Γη άλλαζε. Διάφορα ραδιενεργά στοιχεία, που σήμερα βρίσκονται αιχμαλωτισμένα στο εσωτερικό, απελευθέρωναν πυρηνικά σωματίδια, παράγοντας με αυτόν τον τρόπο θερμότητα ικανή να λειώσει τα έγκατα της Γης. Από τις ρωγμές του φλοιού, τα λειωμένα βράχια άνοιγαν δρόμο προς τα πάνω. Ξεπηδώντας στην επιφάνεια ως ηφαίστεια διασκόρπιζαν ολόγυρά τους λάβα και καυτά αέρια αλλάζοντας το τοπίο συνεχώς.

Μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια μετά τη γέννησή της η Γη άρχισε να κρυώνει. Γιγάντιες χαράδρες παραμόρφωναν την επιφάνεια, ενώ οι εκρήξεις των ηφαιστείων υπενθύμιζαν τη μεγάλη θερμότητα που ήταν φυλακισμένη στο εσωτερικό της. Μαζί με τη λάβα των ηφαιστειακών εκρήξεων, τεράστιες ποσότητες αερίων βγήκαν στην επιφάνεια. Άζωτο, διοξείδιο του άνθρακα, αμμωνία, μεθάνιο και υδρατμοί περιέβαλαν τη Γη σχηματίζοντας την πρώτη της ατμόσφαιρα, μιαν ατμόσφαιρα τελείως
διαφορετική απ` αυτήν που γνωρίζουμε σήμερα.

Βαθμιαία, σε μια περίοδο 500 εκατομμυρίων χρόνων, η ραδιενέργεια και ο βομβαρδισμός των μετεώρων υποχώρησε. Η Γη άρχισε να κρυώνει και οι πυκνές ποσότητες ατμού που σκέπαζαν τον πλανήτη μας δημιούργησαν βαριά σύννεφα που συμπυκνώθηκαν, σχηματίζοντας τις πρώτες βροχές, που αμέσως σχεδόν εξατμίζονταν και πάλι σχηματίζοντας νέα σύννεφα και νέα βροχή. Τελικά όμως η επιφάνεια είχε κρυώσει αρκετά κι έτσι σχηματίστηκαν οι πρώτες θάλασσες και οι πρώτοι ωκεανοί, ενώ οι βροχές συνεχίστηκαν κατακλυσμιαίες για εκατομμύρια χρόνια. Εξακόσια, περίπου, εκατομμύρια χρόνια μετά τη γένεση της Γης η ενέργεια του Ήλιου, οι αστραπές και η ζέστη της Γης ένωσαν διάφορα απλά χημικά συστατικά που έπεσαν με τη βροχή και συγκεντρώθηκαν μέσα στους ωκεανούς ή κοντά στις ακτές μέσα σε ζεστές ρηχές "λίμνες".

Έτσι, με την πάροδο εκατομμυρίων χρόνων και με τη βοήθεια της υπεριώδους ακτινοβολίας του Ήλιου, χάρη στις συνεχείς ηλεκτρικές εκκενώσεις των κεραυνών και τα πρωτογενή χημικά συστατικά της ατμόσφαιρας, άρχισε να δημιουργείται κάτι το υπέροχο και μυστηριώδες. Τα διάφορα μόρια, στις χλιαρές θάλασσες και στους ωκεανούς της νεογέννητης Γης, άρχισαν να συγχωνεύονται σε όλο και πιο πολύπλοκες χημικές ενώσεις, σχηματίζοντας έτσι τα πρώτα αμινοξέα, πυρηνικά οξέα και πρωτεΐνες.

Τα χημικά αυτά συστατικά ενώθηκαν σε τυχαίους συνδυασμούς άπειρες φορές, έως ότου, πριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια περίπου, δημιουργήθηκε ένα μόριο που μπορούσε να αντιγράψει τον εαυτό του. Ήταν ο πρώτος ζωντανός οργανισμός που γεννήθηκε πάνω στη Γη. Στα πρώτα στάδια η εξέλιξη της ζωής ήταν αργή. Επί δύο ολάκερα δισεκατομμύρια χρόνια η διαδικασία της αναπαραγωγής των πρωτόγονων βακτηριδίων συνεχιζόταν, έως ότου αυτά έμαθαν να χρησιμοποιούν το ηλιακό φως και το διοξείδιο του άνθρακα για τροφή και να αποβάλλουν το οξυγόνο ως απόβλητο της πρώτης φωτοσυνθετικής διαδικασίας.

Το αποβαλλόμενο από τα πρωτο-βακτηρίδια οξυγόνο άλλαξε σιγά-σιγά την ατμόσφαιρα, σχηματίζοντας συγχρόνως ένα λεπτό στρώμα όζοντος που άρχισε να παρεμποδίζει την υπεριώδη ακτινοβολία του Ηλίου να φτάνει στην επιφάνεια, δίνοντας έτσι την ευκαιρία να γεννηθούν ανώτερες μορφές ζωής. Μέσα σε μερικά μόνον εκατομμύρια χρόνια από τότε, οι ωκεανοί γέμισαν από έναν τεράστιο αριθμό ειδών ζωής, αφού μαζί με το οξυγόνο ήρθαν και τα ζώα: ένα είδος ζωής που αναπνέει οξυγόνο και όχι διοξείδιο του άνθρακα.

Πριν από 400 εκατομμύρια χρόνια περίπου, τα φυτά και τα ζώα που αναπτύχθηκαν στις θάλασσες μεταπήδησαν και εξαπλώθηκαν και στην ξηρά. Εκατομμύρια χρόνια πέρασαν και οι συνεχείς μεταλλάξεις διαφοροποίησαν χιλιάδες νέα είδη φυτών και ζώων. Και τέλος οι μεταλλάξεις εκατομμυρίων χρόνων έφεραν στο προσκήνιο ένα νέο οργανισμό που άρχισε να κινείται πάνω στη Γη με διαφορετικό τρόπο από τα άλλα όντα. Μέτριο σε μέγεθος, σχετικά αργό σε ταχύτητα και με μικρή μυϊκή δύναμη, αλλά εύστροφο, με γρήγορη σκέψη και επιδέξια χέρια, ικανό να φτιάχνει εργαλεία. Έτσι, μέσα σε 600 περίπου εκατομμύρια χρόνια, η ζωή εξελίχτηκε γοργά από τους πρώτους μονοκύτταρους οργανισμούς, μέχρι το σημερινό Homo Sapiens. (πηγή http://www.eugenfound.edu.gr/)

Η εξέλιξη της γης

Η Γη είναι ένας δυναμικός πλανήτης. Πριν μερικές δεκάδες εκατομμύρια χρόνια η επιφάνεια της Γης ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή εικόνα. Για παράδειγμα, ο οικείος χώρος της Ελλάδας δεν υπήρχε. Αντίθετα στη θέση του δέσποζε ένας ωκεανός, ο οποίος καμία σχέση δεν είχε με αυτό που σήμερα είναι το Αιγαίο Πέλαγος. Ο ωκεανός αυτός χώριζε δύο ηπείρους, την Ευρασία και την Γκοτβάνα, που το σχήμα τους ήταν αρκετά διαφορετικό από αυτό που σήμερα έχουν η Ευρασία και η Αφρική, αλλά και η θέση αυτών στην επιφάνεια της Γης ήταν, επίσης, άλλη από τη σημερινή. Αντίθετα, η επιφάνεια του φεγγαριού δεν θα είχε μεγάλη διαφορά από τη σημερινή εικόνα της, ακόμη και πριν από αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια.

Στις τελευταίες δεκαετίες ένα τεράστιο βήμα έχει γίνει σχετικά με τη κατανόηση του μηχανισμού λειτουργίας αυτού του δυναμικού πλανήτη. Αυτό το βήμα ξεκίνησε, αρχικά δειλά, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, όταν ο Wegener πρότεινε ότι οι ήπειροι δεν είναι σταθεροί πάνω στην επιφάνεια της Γης, αλλά μετακινούνται. Η ιδέα αυτή της Μετακίνησης των Ηπείρων (Continental Drift) δύσκολα μπορούσε να γίνει αποδεκτή εκείνη την περίοδο, όταν εντός της επιστημονικής κοινότητας ήταν βαθιά ριζωμένη η άποψη ότι, οι ήπειροι και οι ωκεανοί αποτελούν πρωταρχικά και στατικά γνωρίσματα της επιφάνειας της Γης. Χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν 50 χρόνια, όταν το 1965 ο Καναδός γεωλόγος J. Tuzo Wilson περιέγραψε την παγκόσμια Τεκτονική με τη χρήση άκαμπτων πλακών που κινούνται πάνω στην επιφάνεια της Γης. Πολύ γρήγορα, άλλοι επιστήμονες άρχιζαν να «κτίζουν» πάνω σε αυτή τη νέα θεωρία και έδειξαν ότι σχεδόν όλη η σύγχρονη παραμόρφωση των πετρωμάτων, δηλαδή οι περιοχές όπου τα πετρώματα πτυχώνονται ή θραύονται, ταυτίζονται με αυτά τα όρια. Πλέον πληθώρα νέων δεδομένων, που αρχικά φαινόντουσαν ανεξάρτητες μεταξύ τους και προέρχονταν από διάφορες κατηγορίες των γεωεπιστημών, ενοποιήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν, ώστε να μετατρέψουν την απλή αυτή υπόθεση σε μία θεωρία που ύφανε μαζί τις ήδη γνωστές βασικές διεργασίες που δρουν στον πλανήτη μας. Τελικά, τα βασικά στοιχεία της νέας θεωρίας καθορίστηκαν το 1968 και η νέα θεωρία ονομάστηκε Τεκτονική των Πλακών, εξοπλίζοντας τους γεωλόγους με ένα ολοκληρωμένο πρότυπο σχετικά με τη λειτουργία του εσωτερικού της Γης.

Η εξέλιξη των ηπείρων μέχρι σήμερα

Το ταίριασμα της ακτογραμμής ανάμεσα στη Νότια Αμερική και τη Δυτική Αφρική, ήταν ένα από τα επιχειρήματα των υποστηρικτών της θεωρίας της μετακίνησης των ηπείρων. Η μπλε περιοχή είναι η υφαλοκρηπίδα, το βυθισμένο τμήμα των ηπείρων.

Αναπαράσταση του χάρτη της επιφάνειας της Γης σύμφωνα με το πρότυπο της ηπειρωτικής μετακίνησης για τρεις περιόδους: στο Ανώτερο Λιθανθρακοφόρο, το Ηώκαινο και το Κατώτερο Τεταρτογενές (από το πρωτότυπο βιβλίο του Wegener, 1915).